Yelda: Yilin En Uzun Gecesi

Bir film izledim. Kalbime dokundu. Bir yerlerde insanların bunları yaşıyor olduğu gercegi böğrüme oturdu. 

Iran'da, günlerden 21 Aralik. Yelda, yani yilin en uzun gecesi. Meryem'in de en uzun gecesi. Meryem genc bir kadın. Kocasini yanlislikla öldürmüş. Laik hukuk sistemlerinde biz buna "taksirle adam öldürme" deriz. Taksirle birini öldürürseniz, mesela Türkiye'de Türk Ceza Kanunu uyarınca hakim size en az 2 yıl ya da en fazla 6 yıl hapis cezası verebilir. Kanunda üst sinir ve alt sinir belirtilmiştir yani. Hafifletici ve agirlastirici hükümler de uygulanabilir bazen. Baska bir deyişle, kuralların da istisnaları olabilir. Ama onların da hangi şartlarda ve nasıl uygulanacağı kanun ile düzenlenmiştir. 

Ama Iran'da öyle degil. Iran, benim dini hukuku anlatırken örnek verdigim ülkelerden biridir ve seriatla yönetilir. Tüm dünyadaki, hangi hukuk ailesine/sistemine/gelenegine ait olursa olsun, tüm hukuk sistemlerinde olduğu gibi ve sayın Max Weber'in de belirttiği gibi, kapitalizm, ekonomi söz konusu oldugunda burnunu her yere sokar. Komünist Cin'de liberalizm pekala mümkündür. Sözleşme özgürlü demezler de sözleşmeye gönüllü katilim derler. Iran Medeni Kanunu Fransız Medeni Kanunu esas alınarak hazirlanmistir. Ama aile hukuku dedin mi, kadın hakları, cocuk hakları, miras, ceza hukuku, anayasa, insan hakları dedin mi, kapitalizm bir degil on adim geri atar, haddini bilir ve tüm bu alanları o ülkeye bırakır. Iran da bir istisna degil elbette, seküler bir ülke gibi sözleşmeler yaparsınız belki ama kocasinizi yanlislikla öldürürseniz idam cezasına mahkum edilirsiniz. 

Gencecik bir kadın Meryem. Kocasini yanlislikla öldürmüş. Kocasi dediysem de sanmayın ki öyle gercek bir koca. Muta nikahli kocası. Hani Islamda faiz yasaktır ya, kar payı verir muhafazakar bankalar. Cinlilerin sözleşmeye gönüllü katılması gibidir kar payı da, muta da. Adi başkadır sadece. Muta nikahı da islamda yasak olan evlilik disi cinsel iliskiyi mesrulastiran bir araçtır. Seks yapmak icin yapılan gecici nikah. Meryem'in muta nikahı ile evli olduğu kocasinin ilk esinden bir kizi var, yasi kendisinden büyük, adi Mona. Mona Meryem'i affederse, Meryem de Türkiye'deki bir kadın gibi 3 ile 6 yıl arası hapis yatıp çıkacak. Ama Mona onu affetmezse, ölecek. Devlet eliyle infaz edilecek.

Iste bu af dileme bir televizyon programına dönüşmüş Iran'da. Görür görmez aklınıza Müge Anli'yi getiren bir program. Ve de bu film gercek bir hikayeye dayanıyor. Idama mahkum bir kadın televizyon programında af diliyor maktulün yakınından. Insanlar sms ile affetsin ya da affetmesin diye görüş bildiriyor. Öyle bir katilimci demokrasi.

Mona, Meryem, sunucu, arada gelen bir ünlü oyuncu, ki Hafiz'dan siir okuyor, hukuk fakültesi ögrencileri,  sonunda da savcı ve Meryem'in annesi katılıyor bu karnavala.

Mutlaka izlmenizi tavsiye edeceğim, ki su anda mubi'de oynuyor. Laiklik ve hukukun bagimsizligi gibi prensipler, toplumda adil ve eşitlikçi bir düzenin sağlanması icin neden önemlidir? Din ve devlet islerinin ayrılması, insanların inançlarına saygı duyulmasını saglarken, ayni zamanda hukukun evrensel normlara ve insan haklarına uygun olarak uygulanmasını saglar mi? Bu nedenle laiklik ve hukuk devleti ilkesi, bir toplumda adaletin ve eşitliğin sağlanması icin büyük önem taşır mi? Din ve geleneklere dayalı hukuk sistemleri, kadınların maruz kaldigi ayrimcilik ve zorbalığa zemin hazırlar mi? Kadınların eşit haklara sahip olmaları, cinsiyet temelinde ayrimciligin önlenmesi ve kadınların haklarının ya da aslında insanların haklarının güvence altına alinmasi icin laik ve tarafsız bir hukuk sistemi gerekli midir? Bu soruların hepsinin cevaplarını, o böğrünüze oturan öküz anlatacak iste size. Çünkü haberlerin anlatamadigini, filmler, hikayeler anlatır bize bazen. Farkindalik kazandırır, düşündürür bizi. Hatta bazen toplumsal bir degisim icin cagrida bulunurlar. Iste tam da bu sebeple bu filmi hemen izleyin, izlettirin, anlatin. 

Ben farklı hukuk sistemlerini ve kültürel yapıları anlattigim dersimde bu filmi izleticem ögrencilerime.  Bu yıl Mahsa Amini'Den ve protestolar sonucu gelen infazlardan bahsettim gözlerim dolu. Anlamadilar ama. Bu film ile daha derin bir anlayış geliştirebileceklerini düsünüyorum. Umuyorum.